پربازدیدترین اخبار
آخرین اخبار
معرفی ستاد
معرفی ستاد
۲۹ می ۲۰۱۵
معرفی ساختار و شرح فعالیت‌های
ستاد احیای دریاچه ارومیه
۱- آسیب‌شناسی مطالعات تا قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه
وضعیت کنونی دریاچه ارومیه که حاصل مجموعه‌ای از عوامل انسانی و طبیعی طی دهه‌های گذشته است، از منظر تخصص‌های مختلف، طی چند سال گذشته مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. انجام مطالعات جامع در وزارتخانههای نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت و سازمان حفاظت محیط‌زیست و ایجاد یک جریان منجر به تولید محصولات علمی در دانشگاه‌های منطقه و کشور، نشان از اهمیت این موضوع در جامعه تخصصی و علمی کشور داشته است.
وابستگی معیشتی، هویتی و تاریخی مردم منطقه به دریاچه نیز بر کسی پوشیده نیست. این روند علاوه بر آنکه موجب حساسیت افکار عمومی منطقه بر تحولات دریاچه ارومیه شده، منجر به شکل‌گیری تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد متعدد، با هدف احیای دریاچه و اصلاح روند‌های بهره‌برداری از منابع آب حوضه گردیده است.
به نظر می‌رسد که علی‌رغم وجود و فعالیت‌های چندین جریان‌های علمی-تخصصی و اجتماعی و تلاش مجامع اجرایی کشور در خصوص راهکارها و مبانی اساسی، تاکنون اتفاق نظری وجود نداشته است. آسیب‌شناسی این موضوعات در ۴ محور زیر مورد توجه خواهد بود:
- علی‌رغم وجود مطالعات متعدد و متخصصین صاحب‌نظر پیرامون مسائل دریاچه ارومیه، در مورد پایه‌ای‌ترین مباحث تخصصی نه‌تنها اتفاق نظری وجود نداشته، بلکه اختلاف نظرها جدی بوده‌اند. به نظر می‌رسید که مطالعات در تخصص‌های یکسان، در مبانی با یکدیگر اتفاقنظر نداشته و مطالعات در تخصص‌های مختلف قابلیت جمع‌بندی و به هم پیوسته شدن را نداشته‌اند. در فضای مورد اشاره، به‌نظر می‌رسید که جامعه علمی کشور فاقد یک تفکر جامع جهت جمع‌بندی و اتفاق نظر تخصصی بوده که ضمن واکاوی و صحت‌سنجی مبانی مطالعات، به‌هم‌پیوستگی تخصص‌ها و رشته‌های مختلف را پایش، کنترل و اعمال نماید.
- دریاچه‌های مختلفی در سطح دنیا وجود دارند که با تجربه مشابه دریاچه ارومیه مواجه بوده‌اند. واکاوی این دریاچه‌ها از منظر رفتارشناسی، دلایل وقوع خشکی، آینده‌پژوهی، راهکارها و میزان اثربخشی آن‌ها، نحوه اعمال سیاست‌ها و مدیریت ذی‌نفعان بسیار حائز اهمیت است. انتخاب تجارب مشابه و بررسی آن‌ها در یک بستر تطبیقی زمانی مفید خواهد بود که:
- مبانی مطالعات در تخصص‌های مختلف در ارتباط با دریاچه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
- روند انجام مطالعات و مراحل احیا مورد بررسی قرار گرفته و اثربخشی راهکارها تجزیه و تحلیل گردد تا در مورد دریاچه ارومیه مراحل سعی و خطا را به حداقل کاهش یابد.
- نحوه رفتار حکومت‌ها در بستر اجتماعی و سیاسی آن کشور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نحوه مدیریت ذی‌نفعان از منظر اقتصادی و اجتماعی بررسی گردد.
- انجام مطالعات تطبیقی سایر دریاچه‌ها، با حضور و مشارکت فعال عوامل متخصص همان دریاچه‌ها و حضور گسترده جامعه علمی کشور صورت پذیرد و طی نشست‌هایی با بدنه اجرایی کشور، محتوای مطالعات مورد بررسی قرار گیرد.
این در حالی است که انجام مطالعات مؤثر تطبیقی که بتواند مسیر انجام مطالعات و اجرای پروژه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، در کشور تا قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه بدین صورت مورد توجه نبوده است.
- بدون شک راهکارهای احیای دریاچه، ذی‌نفعان منطقه را بسیار متأثر خواهد نمود. موفقیت هر راهکار نیز تا حد زیادی وابسته به میزان پذیرش آن راهکار از سوی ذی‌نفعان و سطح مشارکت آنان خواهد داشت. از این‌رو وجود و مشارکت تشکل‌های مختلف کشاورزی و بهره‌برداری از منابع آب و سازمان‌های مردم‌نهاد اجتماعی و زیست‌محیطی با محوریت دریاچه، بسیار مفید و حائز اهمیت خواهد بود. متأسفانه نه تنها همگرایی چندانی میان سازمان‌ها و تشکل‌ها با یکدیگر و با جامعه علمی و اجرایی وجود نداشته، بلکه حاکمیت نیز در نحوه برخورد با آنان دچار تضاد و سردرگمی شده بود.
- عدم به‌هم‌پیوستگی در سیاست‌ها و تعریف پروژه‌های اجرایی در منطقه (همانند الگوی تعریف و انجام مطالعات) از سوی سازمان‌ها و وزارتخانههای مختلف مشاهده شده است، بهگونهایکه نه تنها ارتباط این پروژه‌ها با یکدیگر مشخص نبوده، بلکه در خصوص میزان اثربخشی این پروژه‌ها در ارتباط با احیای دریاچه ارومیه نیز هیچ‌گونه اطمینانی وجود نداشته است. به عبارتی دیگر هیچ‌گونه حاکمیت متمرکزی بر انجام مطالعات، تعریف و ارزیابی پروژه‌ها، ارزیابی اجتماعی پروژه‌ها و اجرای آن‌ها وجود نداشته است. با توجه به موارد بیان‌شده، بایستی پروژه‌ها و راهکارها با فرآیندی که در سه بند قبل به تصویر کشیده شد، تعریف شده و آنگاه بدنه اجرایی در آن مسیر هدایت، کنترل، پایش و نظارت گردد.
۲- ستاد احیای دریاچه ارومیه
با توجه به موارد بیان‌شده و با هدف اعمال رویکردهای یکپارچگی در مدیریت حوضه آبریز و ارائه راهکارها، کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و با حضور وزیران جهاد کشاورزی و کشور و معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در تاریخ ۱۳۹۲/۰۷/۲۵ تشکیل گردید تا با اتکا بر مطالعات انجام‌شده قبلی و نظرات تشکل‌های مردم نهاد ذی‌ربط دریاچه ارومیه، راهکارهای عملیاتی نجات دریاچه را بررسی و نتیجه را برای تصمیم‌گیری نهایی به هیئت‌وزیران ارائه دهند.
پس از انجام بررسی‌های کارگروه و ضمن ارائه پیشنهادات نمایندگان استانی (در مجلس شورای اسلامی) مقرر گردید تا ستاد احیای دریاچه ارومیه با اختیارات اصل ۱۳۸ به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل گردد. لذا پيرو مصوبه جلسه روز چهارشنبه مورخ ۱۳۹۲/۱۱/۰۲ هیئت دولت، معاون اول محترم رئیس‌جمهور، جناب آقای دکتر جهانگیری به عنوان رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه و دکتر عیسی کلانتری به عنوان دبير و مجري ستاد منتصب گردیدند[۱].
ستاد احیای دریاچه ارومیه، پس از تشکیل، با ایجاد یک کمیته راهبری متشکل از متخصصان و صاحب‌نظران ملی و منطقه‌ای و نمایندگان دستگاه‌های تصمیم‌گیر، به طراحی و ایجاد ساختار سازمانی بدنه اجرایی ستاد پرداخت. شرح وظایف بخش‌های مختلف ستاد احیا و گام‌های اجرایی نحوه مدیریت احیای دریاچه ارومیه، در کمیته مذکور ترسیم و تصویب گردید.
در ساختار مذکور مقرر گردید تا دانشگاه صنعتی شریف تحت عنوان دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق به جمع‌بندی مطالعات، جامع‌نگری و ایجاد اتفاق نظر علمی با حضور کلیه صاحب‌نظران ملی و منطقه‌ای بپردازد. محور قرار گرفتن صاحب‌نظران منطقه‌ای، مشارکت ذی‌نفعان و ذی‌مدخلان منطقه‌ای و استفاده از کلیه ظرفیت‌های مطالعاتی ملی و بین‌المللی به طور گسترده در ساختار و برنامه‌های اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه پیش‌بینی شده است. ساختار ستاد احیای دریاچه ارومیه در شکل ۱ آمده است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[۱] . موضوع تصویب‌نامه هیئت وزیران به شماره ۴۹۵۰۳/۱۷۰۰۹۲ مورخ ۱۳۹۲/۱۱/۱۲.
شکل ۱: ساختار سازمانی ستاد احیای دریاچه ارومیه
۳- رئوس اقدامات صورت گرفته
همان طور که بیان شد، کمیته راهبری ستاد احیای دریاچه ارومیه (Steering Committee)، با دستور مجری طرح احیای دریاچه ارومیه، به طراحی ساختار سازمانی و تدوین شرح وظایف پرداخت. استخراج ساختار شوراهای منطقه‌ای و کمیتههای تخصصی از اولین اقدامات این کمیته بوده است.
تشکیل دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق موجب گردید تا کلیه موضوعات و سوالات مطرح شده در کمیته راهبری جهت واکاوی و پاسخ‌دهی، توسط صاحب‌نظران و متخصصین مورد بررسی قرار گرفته و بدین منظور ساختاری مناسب شکل گیرد.
در ابتدا این دفتر با جمع‌آوری سریع کلیه مطالعات صورت گرفته در کشور و ارزیابی توان جامعه متخصصین داخلی و خارجی در ارتباط با موضوعات مطرح، به تدوین استراتژی‌های برخورد با مسئله و روش‌شناسی آن پرداخت. لذا مقرر گردید با توجه به محدودیت زمانی، کلیه متخصصین داخلی مجری طرح‌های مرتبط با دریاچه ارومیه، شناسایی گردیده و ابهامات و اختلاف نظرها در قالب یک تفکر جمعی مورد واکاوی قرار گرفته و مورد توافق و اجماع قرار گیرد. در خصوص خلاء‌های مطالعاتی نیز مقرر گردید تا گروه‌های کاری تشکیل گردیده و به طور گسترده از توان کارشناسان بین‌المللی استفاده گردد.
۱-۳- کمیتههای تخصصی
در ابتدا متناسب با دیسیپلین‌ها و مطالعات موجود، شش کمیته تخصصی به شرح ذیل تشکیل گردید:
۱- کمیته منابع، مصارف آب و اقلیم، ۲- کمیته محیط‌زیست، ۳- کمیته زمین‌شناسی، ۴- کمیته اقتصادی، ۵- کمیته اجتماعی و فرهنگی و ۶- کمیته تلفیق
کمیتههای مذکور به شناسایی متخصصین و مطالعات داخلی پرداخته و ساختار خود را تکمیل نمودند، بطوریکه هر کمیته از ۵ جزء به شرح زیر تشکیل گردید:
۱- رئیس کمیته، ۲- دبیر کمیته، ۳- صاحب‌نظران و متخصصین داخلی، ۴- صاحب‌نظران و متخصصین بین‌المللی، ۵- تیم پشتیبان فنی (متشکل از محققان متخصص)
مقرر گردید تا ابهامات ستاد احیای دریاچه ارومیه در قالب سوالات و موضوعات کاری به کمیتهها منتقل گردیده و کمیتههای تخصصی به تقسیم‌بندی آن‌ها در محورهای فوریتی، کوتاه مدت، میان‌مدت و بلندمدت جهت پاسخ‌دهی پرداخته و برنامه کاری خود را ارائه دهند.
در مدت زمان کوتاهی، بیش از ۱۰۰ نفر از متخصصان و دانشمندان داخلی (که دارای توانمندی‌ها و سوابق مدنظر ستاد احیای دریاچه ارومیه هستند) به عضویت کمیتهها درآمده و تا اواسط بهمن‌ماه ۱۳۹۲ در قالب موضوعات و سوالات جمع‌بندی شده، برنامه کاری کمیتهها را ارائه نمودند. در حال حاضر نیز گزارش‌های متعددی حاصل اجماع کمیتهها در خصوص موضوعات مرتبط با احیای دریاچه ارومیه تدوین گردیده و اعضا متناسب با موضوعات مطرح در کمیتهها در حال افزایش است.
۲-۳- کارگروههای تخصصی (Task Force)
برخی از موضوعات و ابهامات میان چند کمیته مشترک بوده و نیازمند مشارکت طیف وسیعی از دستگاه‌های اجرایی، شرکت‌های پیمانکاری و یا تولید‌کننده برخی تجهیزات و ... میباشد. لذا مقرر گردید تا موضوعات در قالب کارگروههای تخصصی و با حضور متخصصان و عوامل دیسیپلین‌های مطرح در کارگروه از طریق متدولوژی هم‌اندیشی و یک کمیته پشتیبان فنی به جمع‌بندی برسند. موضوعات کارگروههای تخصصی توسط کمیتههای تخصصی و کمیته راهبری استخراج گردیدند و تا تاریخ ۱۳۹۳/۰۲/۱۰، ۱۴ کارگروه تخصصی به شرح ذیل تشکیل شده و به جمع‌بندی نهایی رسیده است، کلیه گزارشات و مستندات مربوط به فعالیت کارگروههای تخصصی تولید شده است. همچنین بیش از ۴۵۰ نفر از متخصصین، اعضای داخلی و خارجی کارگروههای مذکور می‌باشند.
۱. کارگروه تخصصی بررسي اندركنش آبخوان‌هاي ساحلي با درياچه اروميه
۲. کارگروه تخصصی احياي مرحله‌اي درياچه اروميه
۳. کارگروه تخصصی تعيين تكليف طرح‌هاي توسعه منابع آب حوضه آبريز درياچه اروميه
۴. کارگروه تخصصی بررسي طرح‌هاي انتقال بين‌حوضه‌اي
۵. کارگروه تخصصی مدیریت آب کشاورزی (مدیریت تقاضای آب کشاورزی)
۶. کارگروه تخصصی مديريت آب‌هاي سطحي و زيرزميني
۷. کارگروه تخصصی بررسي راهكارهاي حفظ پيكره آبي درياچه و انتقال آب به آن
۸. کارگروه تخصصی بررسي اندركنش اقليم منطقه و درياچه اروميه
۹. کارگروه تخصصی برآورد ميزان واقعي آب ورودي به پيكره اصلي (آبي) درياچه اروميه از رودخانه‌هاي منتهي به درياچه
۱۰. کارگروه تخصصی بررسي اثرات بهداشتي ناشي از خشك شدن درياچه اروميه
۱۱. کارگروه تخصصی بررسي اثربخشي سيستم‌هاي آبياري مدرن در احياي درياچه اروميه
۱۲. کارگروه تخصصی احياي اكولوژيك درياچه اروميه
۱۳. کارگروه تخصصی بررسي راهكارهاي كنترل و تثبيت كانون‌هاي ايجاد طوفان نمك
۱۴. کارگروه تخصصی بررسي حجم آب قابل رهاسازي از سدهاي حوضه آبريز درياچه اروميه
۱۵. کارگروه تخصصی راهكارهاي كاهش تبخير
۱۶. کارگروه تخصصی آسيب‌شناسي ادامه وضع موجود درياچه اروميه
۱۷. کارگروه تخصصی اشتغال و معيشت جايگزين
۱۸. کارگروه تخصصی بررسي اثرات ورود آب شيرين بر شورابه و بستر نمكي درياچه اروميه
۱۹. کارگروه تخصصیبررسي و امكان‌سنجي تامين آب براي درياچه از منابع آب نامتعارف
۲۰. کارگروه تخصصی بررسی نحوه تعیین و پرداخت خسارت عدمکاشت به کشاورزان
۳-۳- مطالعات تطبیقی
اتخاذ و اجرايي نمودن هرگونه راهكار و اقدام اجرايي در راستاي احيای درياچه اروميه نيازمند بررسي دقيق ابعاد مختلف و آثار مستقيم و غيرمستقيم آن‌ها است. وجود درياچه‌هاي مشابه مختلف در نقاط مختلف دنيا و اجراي طرح‌هاي مختلف در راستاي بهبود وضعيت و احيای نسبي آن‌ها اين فرصت را به وجود آورده است تا بتوان از تجارب موجود در اتخاذ تصميمات درست و مناسب در خصوص درياچه اروميه بهره گرفت.
در اين راستا دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احيای درياچه اروميه انجام مطالعات تطبيقي درياچه‌هاي مختلفي را در دستور كار خود قرار داده است. مهم‌ترين اهداف مورد انتظار از انجام اين مطالعات را مي‌توان در قالب موارد زير بيان نمود؛
- شناخت فرآيندها و چارچوب‌هاي برنامه‌ريزي و اجرايي جهت تدوين و اجراي برنامه‌هاي كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت به منظور احياء درياچه‌هاي مشابه
- تحليل تجارب و درس آموخته‌های حاصل از اجراي اقدامات و طرح‌هاي مختلف جهت احيای درياچه‌هاي مشابه در نقاط مختلف دنيا
- بررسي و ارزيابي ميزان اثربخشي و كارايي برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌هاي مختلف اجراشده بهمنظور بهبود و احيای درياچه‌هاي مشابه
- پيشنهاد راهكارها و اقدامات مناسب براي احيای درياچه اروميه مبتني بر تحليل تجارب حاصل از درياچه‌هاي مشابه
در راستاي تحقق اهداف فوق و بر اساس نتايج حاصل از جمع‌بندي‌هاي صورت گرفته و اخذ نقطه‌نظرات كميته راهبري، درياچه‌هاي پيشنهادي تاكنون جهت انجام مطالعات تطبيقي به شرح زير انتخاب گرديدند؛
- Great Salt Lake
- Aral Sea
- Salton Sea
- Owens Lake
لازم به ذكر است كه به منظور استفاده بهینه از تجارب درياچه‌هاي مشابه، از كارشناسان و متخصصين خارجي نيز در اين زمينه بهره لازم گرفته مي‌شود. علاوه بر درياچه‌هاي فوق‌الذكر از تجارب ساير درياچه‌ها نيز به صورت موردي استفاده مي‌گردد.
۴-۳- نشست‌های تخصصی کمیتهها و کارگروه‌‌ها
به منظور بهره‌مندي كامل از نقطه‌نظرات متخصصين و كارشناسان از رشته‌هاي مختلف و همچنين هم‌افزايي بين نتايج حاصل از مطالعات صورت گرفته و هماهنگي بين كارگروه‌هاي تخصصي و كميته‌ها در راستاي جمع‌بندي و ارائه راهكارهاي مناسب جهت احيای درياچه اروميه، برگزاري نشست‌هاي هم‌انديشي مختلفي در دستور كار دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احيا قرار گرفته است.
۵-۳- راه‌اندازی سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه
با توجه به حضور و همكاري تعداد زيادي از اساتيد، متخصصين و صاحب‌نظران در قالب كميته‌ها و كارگروه‌هاي تخصصي ستاد، نياز به وجود بستر مناسب براي انجام هماهنگي و تبادل اطلاعات، لزوم اطلاع‌رساني عمومي از روند و نتايج حاصل از فعاليت‌هاي انجام‌شده در چارچوب ستاد و نيز ايجاد امكان شناسايي و بهره‌مندي از كمك‌هاي داوطلبان مشاركت در احياي درياچه اروميه، سايت ستاد احياي درياچه اروميه، طراحي و در حال تكميل‌‌شدن است.
در كنار دو بخش اصلي پورتال دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق - كه ويژه اعضاي ستاد است- و بخش دوستداران درياچه اروميه - كه به دنبال شناسايي و برقراري ارتباط با فعالان و داوطلبان به مشاركت در طرح است- كاربران سايت مي‌توانند اطلاعات و اخبار مرتبط با درياچه اروميه، فعاليت‌هاي ستاد، تجارب جهاني مشابه و ... را در منوهاي سايت مشاهده نمايند. ضمناً تشكيل بانك كليه اطلاعات موجود و مرتبط با درياچه اروميه در قالب كتابخانه سايت در حال انجام است.
۶-۳- سایر اقدامات
از سایر اقدامات صورت گرفته در ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌توان به موارد هفت‌گانه زیر اشاره نمود. لازم به‌ذکر است که پس از استخراج راهکارهای مدیریت احیای دریاچه، اقدامات مرتبط با مسائل اجتماعی به نحو چشم‌گیری در قالب تیم‌های متعدد کاری و ظرفیت‌سازی افزایش خواهند یافت، که برنامه‌های مرتبط با آن‌ها در دست تهیه است.
- مشارکت در همایش‌های داخلی و بین‌المللی
- راهبری و سیاست‌گذاری‌های کلان
- عضو‌گیری و مدیریت دوستداران دریاچه ارومیه
- تشکیل حلقه‌های متخصصان داخلی و بین‌المللی
- فعالیت‌های منطقه‌ای (راه‌اندازی دفاتر منطقه‌ای، برگزاری جلسات شوراهای منطقه‌ای، برگزاری جلسه با افراد ذی‌نفوذ منطقه‌ای و ....)
- مستندسازی و تهیه فیلم
- تهیه و اجرای برنامه‌های اجتماعی (آموزش، ظرفیت‌سازی و ...)
دیدگاه‌ها
جابر خدیوی
۱۳۹۴/۴/۳۰ - ۱۶:۴
پیوند ثابت
مطالعه گزارشات ارائه شده و مشارکت در مباحث مربوط به دریاچه
سعید تمر
۱۳۹۴/۵/۵ - ۱۳:۴۴
پیوند ثابت
همکاری داوطلبانه
افزودن دیدگاه جدید